Memura Üvey Çocuğu Nedeniyle Aile Yardımı Ödenir mi?

Toplumun temel taşı olan aile, zaman içinde farklı yapılar kazanabilmektedir. Boşanmalar, yeniden evlenmeler sonucu eşlerin önceki evliliklerinden olan çocukların da katıldığı “karma” veya “birleşmiş” aileler günümüz sosyal gerçekliğinin önemli bir parçasıdır. Bu durum, kamu personelinin sosyal hakları açısından da bazı soruları gündeme getirmektedir. Devlet memurlarına sağlanan önemli sosyal yardımlardan biri olan “Aile Yardımı Ödeneği”, memurun bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerine maddi bir destek sunmayı amaçlar. Peki, bu destek memurun biyolojik çocuğu olmayan ancak eşinin önceki evliliğinden dolayı aynı çatı altında yaşadığı ve bakımına katkıda bulunduğu üvey çocukları da kapsar mı? 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve ilgili yargı kararları bu konuda ne diyor?

Memurlara Aile Yardımı Ödeneği

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 202. maddesi, aile yardımı ödeneğinin temel çerçevesini çizmektedir. Bu maddeye göre, evli bulunan devlet memurlarına aile yardımı ödeneği verilir. Ödenek, memurun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için ve belirli yaş sınırları dâhilindeki çocukları için ayrı ayrı hesaplanan gösterge rakamlarının memur maaş katsayısıyla çarpılması sonucu bulunur. Bu ödenek, memurun ailesine sağladığı ekonomik katkıyı desteklemeyi amaçlayan sosyal bir haktır.

Memurların Üvey Çocukları Aile Yardımı Kapsamında mı?

Konumuzun özünü oluşturan soruya geldiğimizde, 657 sayılı Kanun’un 202. maddesinin son fıkrası son derece açık ve net bir cevap sunmaktadır: “Devlet memurunun, geçimini sağladığı üvey çocukları için de bu ödenek verilir.”. Kanun koyucu, aile yardımı ödeneğine hak kazanacak çocuklar arasında biyolojik bir ayrım yapmamış, üvey çocukları da belirli bir koşulla bu kapsama dâhil etmiştir.

Bu hükümdeki kilit ifade “geçimini sağladığı” koşuludur. Yani, bir memurun üvey çocuğu için aile yardımı alabilmesinin temel şartı, o çocuğun geçimini fiilen sağlıyor olmasıdır. “Geçimini sağlama” kavramı, genellikle çocuğun barınma, beslenme, giyim, eğitim, sağlık gibi temel ihtiyaçlarının memur tarafından karşılanıyor olmasını ifade eder. Çocuğun memur ve eşiyle birlikte aynı evde yaşaması, bu şartın sağlandığına dair önemli bir karine oluşturabilir.

Danıştay 5. Dairesi’nin 2012 tarihli bir kararında da bu durum teyit edilmiştir. Kararda, Kanun’un aile yardımına müstehak çocuklar arasında, memurun geçimini sağladığı üvey çocukların da bulunduğunu, kanun koyucunun öz-üvey ayrımı yapmadığını ve çocuğun üvey de olsa geçiminin memur tarafından sağlanması halinde aile yardımı ödeneğine hak kazanacağını açıkça belirtmiştir. Bu karar, yasanın lafzı ve ruhunun, değişen aile yapılarını da gözetecek şekilde yorumlanması gerektiğini göstermektedir.

Kanun ve yargı kararları üvey çocuk için aile yardımı ödenmesine olanak tanırken, uygulamada dikkat edilmesi gereken çok önemli bir husus daha bulunmaktadır. Bu husus, aynı çocuk için birden fazla ebeveyn üzerinden aile yardımı ödenmesinin (çifte ödeme) engellenmesidir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü’nün 15/10/2024 tarihli ve 10717999 sayılı görüş yazısında bu konuya özellikle dikkat çekilmiştir.

Buna göre, bir memurun, eşinin önceki evliliğinden olan üvey çocuğu için aile yardımı talebinde bulunması halinde, idarenin öncelikle araştırması gereken bir konu vardır: Çocuğun diğer biyolojik ebeveyni (yani memurun eşinin boşandığı eski eşi) hayatta mıdır ve eğer hayattaysa, kendisi de memur veya işçi olarak çalışıp aynı çocuk için aile yardımı ödeneği almakta mıdır?

Eğer çocuğun diğer biyolojik ebeveyni, kendi çalıştığı kurumdan o çocuk için zaten aile yardımı veya benzeri bir yardım (örneğin toplu iş sözleşmesi gereği ödenen çocuk yardımı) alıyorsa, memurun aynı çocuk için ikinci kez aile yardımı alması mümkün değildir. Bu kural, kamu kaynaklarının yerinde kullanılmasını ve mükerrer ödemelerin önlenmesini amaçlar. Eğer diğer ebeveyn çalışmıyorsa, çalışıyor ancak çocuk yardımı almıyorsa veya mahkeme kararıyla yardımın velayeti alan (ve memurla evli olan) eşe ödenmesine karar verilmişse (boşanma durumları için geçerli olabilir), o zaman memurun üvey çocuğu için yardım almasının önünde bir engel kalmaz.

Üvey Çocuğa Aile Yardımı Ödenir

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, modern aile yapılarının gerçeklerini göz ardı etmeyerek, memurların üvey çocukları için de aile yardımı ödeneği alabilmelerine imkan tanımaktadır. Ancak bu hak, otomatik değildir ve iki temel koşulun birlikte sağlanmasına bağlıdır:

Geçimini Sağlama Koşulu: Devlet memuru, üvey çocuğunun geçimini fiilen sağlıyor olmalıdır.

Çifte Ödeme Olmaması Koşulu: Üvey çocuğun diğer biyolojik ebeveyni, aynı çocuk için kendi kurumu aracılığıyla aile yardımı veya benzeri bir ödenek almıyor olmalıdır.

Bu iki şart yerine getirildiği takdirde, devlet memurları, eşlerinin önceki evliliklerinden olan ve kendi himayelerinde yaşayan, geçimlerini sağladıkları üvey çocukları için de kanunun sağladığı aile yardımı ödeneğinden faydalanabilirler. Bu durum, kanunun sosyal yardım amacının, biyolojik bağın ötesinde fiili bakım ve sorumluluk ilişkisini de tanıdığını göstermesi açısından önemlidir.