Unvan Değişikliği Sınavına Alt Öğrenimden Girilebilir mi?

Devlet memurluğu, belirli kurallar ve kariyer basamakları üzerine kurulu bir sistemdir. Bu sistem içinde memurların, eğitim yoluyla edindikleri mesleki veya teknik bilgiye uygun kadrolara atanmalarını sağlayan önemli mekanizmalardan biri “Unvan Değişikliği Sınavı”dır. Mühendis, tekniker, programcı, hemşire gibi belirli bir öğrenimle kazanılan unvanlara sahip kadrolara geçiş, genellikle bu sınavda başarılı olma şartına bağlanmıştır. Ancak günümüz eğitim olanaklarının çeşitliliği, memurların görevleri sırasında farklı veya daha üst düzeyde eğitimler tamamlamalarına imkan tanımaktadır. Peki, bir memur, belirli bir unvanı almasını sağlayan bir bölümden mezun olduktan sonra, daha üst düzeyde farklı bir alanda ikinci bir diploma alırsa, ilk diplomasıyla ilişkili unvan değişikliği sınavına girebilir mi? Yani, lisans diploması olan bir memur, daha önce bitirdiği ön lisans programıyla ilgili bir teknikerlik sınavına başvurabilir mi? Bu soru, özellikle birden fazla diploması olan memurların kariyer planlamaları açısından kritik bir öneme sahiptir.

Unvan Değişikliği Sınavı

Öncelikle unvan değişikliği sınavının amacını anlamak gerekir. Belediyeler ve bağlı kuruluşları gibi yerel yönetimlerde görev yapan memurlar için geçerli olan “Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Yönetmelik”, bu sınavın amacını; liyakat ve kariyer ilkeleri çerçevesinde, hizmet gerekleri ve personel planlaması esas alınarak, memurların unvan değişikliklerine ilişkin usul ve esasları düzenlemek olarak tanımlar. Bu sınav, memurun sahip olduğu mesleki veya teknik eğitime uygun bir kadroya atanarak kariyerinde ilerlemesine olanak tanır. Genel şartları ise, unvan değişikliği sınavında başarılı olmak ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 68/B maddesindeki (hizmet süresi gibi) şartları taşımaktır.

Farklı Seviyelerde Birden Fazla Diploma Durumu

İlgili Yönetmelik, unvan değişikliği sınavına başvuru şartlarını ve sürecini genel hatlarıyla belirlese de, birden fazla ve farklı düzeylerde öğrenim belgesine sahip personelin, hangi öğrenim düzeyine dayanarak sınava başvurabileceğine dair açık bir hüküm içermemektedir. Bu durum, uygulamada tereddütlere yol açmış ve konuyla ilgili idari görüşlerin oluşmasına neden olmuştur.

Konuyla ilgili olarak geçmişte Mülga Devlet Personel Başkanlığı (DPB) ve Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından verilen görüşler, genellikle belirli bir yöne işaret etmiştir:

Genel Yaklaşım: Eğer bir memur, mesleki veya teknik bir öğrenimin devamı niteliğinde daha üst bir öğrenimden mezun olmuşsa (örneğin teknikerlik sonrası mühendislik), bu üst öğrenimle kazandığı unvana (mühendis) ilişkin kadrolara başvurması mümkündür.

Alt Öğrenime Başvuru Kısıtı: DPB ve YÖK görüşlerinde ağırlıklı olarak, kişinin daha üst bir öğrenimi tamamladıktan sonra, mesleki veya teknik nitelikteki alt öğrenimine dayalı bir unvanın (örneğin mühendisin teknikerlik) sınavına başvurmasının mümkün olmadığı değerlendirilmiştir. DPB’nin görüşünde verilen örnekler nettir: Mühendislik bitiren teknikerliğe, tekniker olan teknisyenliğe, teknik öğretmen olan teknikerliğe başvuramaz.

Gerekçe: Eşitler Arası Yarış ve Hakkaniyet: Bu yaklaşımın temel gerekçesi, YÖK görüşünde de belirtildiği gibi, unvan değişikliği sınavlarının “eşitler arası yarışma”, “fırsat eşitliği” ve “hakkaniyet” ilkelerine dayanmasıdır. Hukuksal durum itibarıyla denk (yani o unvan için aranan en üst ve ilgili eğitime sahip) kişilerin kendi aralarında yarışması gerektiği düşüncesi hâkimdir. Üst öğrenime sahip birinin alt öğrenim kadrosu için sınava girmesi, bu eşitliği bozucu bir unsur olarak görülmüştür.

Bakanlık Görüşü ve Özel Durum: Alanlar Farklıysa Durum Değişir mi?

Yukarıda belirtilen genel eğilime rağmen, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü’nün 02/10/2024 tarihli ve 10523981 sayılı görüşü, konuya farklı bir boyut katmaktadır. Görüşte, bir belediye personeli önce 2019’da İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) alanında ön lisans diploması almış (Tekniker), ardından 2023’te Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri (ÇEKO) alanında lisans diploması almıştır. Personelin, İSG ön lisans diplomasına dayanarak açılan Tekniker kadrosu için unvan değişikliği sınavına girip giremeyeceği merak konusu olmuştur.

Mülga DPB ve YÖK’ün genel görüşleri doğrultusunda beklenenin aksine, Bakanlık bu özel durumda şu sonuca varmıştır: İSG (ön lisans) ve ÇEKO (lisans) mezunu olan personelin, tekniker kadrosu için açılan unvan değişikliği sınavına girmesinin mümkün olduğu mütalaa edilmiştir.

Peki, bu farklılığın sebebi ne olabilir? Bakanlık görüşünde gerekçe detaylandırılmamış olsa da, iki diplomanın niteliği bir ipucu sunabilir. DPB ve YÖK görüşlerindeki “alt öğrenime başvurulamaz” kuralı, genellikle üst öğrenimin, alt öğrenimin devamı niteliğinde veya aynı teknik/mesleki alanın daha ileri bir seviyesi olduğu durumlara (Mühendis-Tekniker, Tekniker-Teknisyen gibi) odaklanmış görünmektedir. Oysa incelenen olaydaki lisans programı (Çalışma Ekonomisi), ön lisans programının (İş Sağlığı ve Güvenliği) doğrudan bir devamı veya aynı teknik alanın üst basamağı değildir; farklı bir disiplindir. Bakanlık, bu nedenle, personelin sahip olduğu ilgili mesleki/teknik öğrenime (İSG Ön Lisans) dayanarak, o öğrenimin gerektirdiği Tekniker unvanı için sınava girmesine olanak tanımış olabilir. Yani, üst öğrenim alt öğrenimle doğrudan ilişkili ve onu kapsayan bir nitelikte değilse, alt öğrenime dayalı unvan sınavına girilebileceği şeklinde bir yorum yapılmış olması muhtemeldir.

Sonuç olarak, “Unvan Değişikliği Sınavına Alt Öğrenimden Girilebilir mi?” sorusunun cevabı, ilk bakışta genel idari görüşler doğrultusunda “Hayır” gibi görünse de, durumun daha karmaşık olabileceğini anlamak gerekir. Mülga Devlet Personel Başkanlığı ve YÖK’ün yerleşik görüşleri, genellikle üst öğrenime sahip kişilerin alt öğrenime dayalı unvan sınavlarına girmesini hakkaniyet ve eşitler arası yarışma ilkeleri gereği uygun görmemektedir. Ancak, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın spesifik bir olay üzerine verdiği görüş, eğer tamamlanan üst öğrenim, sınava girilmek istenen unvanın dayandığı alt öğrenimin doğrudan devamı veya aynı teknik alanın ileri bir seviyesi değilse, alt öğrenime dayalı olarak sınava girmenin mümkün olabileceğini göstermektedir. Bu durum, her olayın kendi özelinde, sahip olunan diplomaların nitelikleri ve birbirleriyle olan ilişkileri dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla, birden fazla diploması olan memurların unvan değişikliği sınavlarına başvurmadan önce, kendi durumlarını ilgili mevzuat ve güncel idari görüşler ışığında dikkatlice değerlendirmeleri veya kurumlarından görüş almaları en doğru yaklaşım olacaktır.